Książeczka, którą Państwu przekazujemy powstała z myślą o dzieciach i dla dzieci ze szczególną troską o te, które przeżyły COŚ trudnego. Tym trudnym doświadczeniem może być wydarzenie traumatyczne lub potencjalnie traumatyczne. Dzieci są szczególnie narażone na skutki takich zdarzeń.
Dzieci, które zostały narażone na trudne przeżycia, poza tym, że każdorazowo potrzebują wsparcia zarówno ze strony rodziców, jak i grupy rówieśniczej, czy szkoły, niekiedy też wymagają profesjonalnej pomocy. Poczucie bezpieczeństwa, kontroli, akceptacji, serdeczności, wyrozumiałości umożliwia dzieciom odzyskanie własnej omnipotencji, godności i siły. Warto podkreślić, że jeżeli dziecko po przeżyciu sytuacji traumatycznej poszukuje pomocy to znaczy, że jego reakcja jest prawidłowa i służy zdrowieniu. Od reakcji otoczenia w dużej mierze zależy, czy skutkiem będzie przywrócenie bezpieczeństwa, czy też ugruntowanie przekonania, że liczyć można jedynie na siebie.
Pierwsza pomoc psychologiczna powinna opierać się głównie na wspierającym kontakcie i obejmować przywracanie poczucia bezpieczeństwa poprzez powrót do codziennych rutynowych zadań, wzmacnianie i rozszerzanie naturalnych sposobów radzenia sobie i wykorzystywanie zasobów, a także uczenie nowych umiejętności radzenia sobie ze skutkami stresu. Nie mniej istotnym elementem wsparcia dziecka, które doświadczyło traumatycznego urazu jest normalizacja emocji oraz psychoedukacja połączona z dawaniem prawa do odczuwania emocji takimi, jakimi one są, przy jednoczesnym wzmacnianiu poczucia rozumienia sytuacji i emocji, stanowiących jej skutek. Istotne jest zaangażowanie środowiska, w którym funkcjonuje mały pacjent do procesu radzenia sobie ze skutkami traumy.
Wsparcie uzależnia się także od demonstrowanych objawów i od reakcji dziecka podczas urazu. Symptomy pojawiają się jako konsekwencja doświadczenia urazowego i są często zależne od takich czynników, jak rodzaj doświadczenia, tego, co dziecko widziało i czuło w jego momencie, a także tego jaka była reakcja dorosłego w tym momencie (czy był obecny, okazał dziecku wsparcie, czy reakcja nie była nadmiarowa, czy był wtedy słaby i bezradny, szczególnie jeśli dotyczy to najbliższego opiekuna). Inne ważne aspekty to wiek i płeć dziecka, które wiążą się z poziomem rozwoju emocjonalnego, a tym samym rzutują na sposób reagowania.
Niekiedy objawy układają się w zaburzenie pod nazwą Zespół stresu pourazowego (PTSD, ang. Post-traumatic stress disorder). W takim przypadku zwykle niezbędna jest terapia. W PTSD doświadczenie traumatyczne jest stale obecne w pamięci, a pomimo prób powrotu do normalności, każde przypomnienie (w koszmarach sennych, myślach, obrazach, dźwiękach) powoduje pojawienie się silnych emocji i fizjologicznego pobudzenia. Naturalnym objawem jest więc unikanie myśli, wspomnień, miejsc czy ludzi skojarzonych z traumą. Z obawy przed ponownym niebezpieczeństwem dziecko staje się nadreaktywne na bodźce, nerwowe, drażliwe, lękliwe, bywa, że nie potrafi usiedzieć w miejscu. W konsekwencji przeżywają je wielokrotnie od nowa na różne sposoby, reagując wycofaniem i wzrostem napięcia.
W sytuacji wystąpienia objawów potraumatycznych terapia dziecka powinna opierać się o trzy zasadnicze etapy:
- Wyrażenie gniewu, którego celem jest nauczenie ofiary wyrażenia emocji złości w sposób akceptowalny,
- Wyrażenie żalu wynikającego ze straty, którą poniosła ofiara (np. w wyniku utraty osoby bliskiej, sprawności, przeżycia wypadku, gwałtu itp.)
- Umocnienie i odbudowa obrazu samego siebie (stworzenie właściwego obrazu Ja i wyjście z roli ofiary) aby umożliwić właściwe relacje społeczne.
Najczęściej rekomendowane metody leczenia zaburzeń po stresie traumatycznym opierają się o procedury poznawczo-behawioralne ukierunkowane na traumę (np. terapia przedłużonej ekspozycji, terapia przetwarzania poznawczego). Używane są także metody odwrażliwiania (EMDR ang. Eye Movement Desensitization and Reprocesing), a także procedury narracyjne. Ta ostatnia strategia może być z powodzeniem wspomagana przez materiały pomocnicze np. w postaci opowiadania, które umożliwi dziecku zrozumienie togo, co się wydarzyło w jego życiu.
Wspomagająco stosuje się także specyficzne techniki obniżające stres: ćwiczenia relaksacyjne, naukę panowania nad niechcianymi myślami, techniki wyobrażeniowe i ćwiczenia oddechowe, a także grupy wsparcia, które skutecznie poprawiają funkcjonowanie dziecka. Dobrym sposobem pomocy dziecku, które boryka się ze skutkami trudnych doświadczeń jest umożliwienie mu zrozumienia tego, co się wydarzyło. A książeczka, którą macie w ręku może stanowić doskonały materiał do takiej pracy.
Miłej lektury,
dr Ewa Odachowska-Rogalska